تبلور بیداری ایرانیان از خواب عمیق عقبماندگی، در دوران جنبش مشروطه به وقوع پیوست.
مهمترین عامل موثر بر عقبماندگی از پیشرفت جهانی اما، تفکر ارتجاعی بود که با تحمیق مردم و در پوشش دین و مذهب با دانش و تجدد و آزادی مقابله میکرد. چنانکه احمد کسروی اندیشمند تاریخ معاصر ایران در کتاب «شیعیگری» مینویسد: «چون مشروطه برخاست و ناسازگاری ملايی با آن دستگاه روشن گردید کسانی که بهره از پاکدلی و نيکخواهی میداشتند، خود را به کنار کشیدند و نماندند در ملايی، مگر تیره دَرونانی که از زندگی جز شکمپرستی و کامگزاری را نفهميدهاند و از نيکخواهی و دلسوزی به مردم به يکبار بیبهرهاند.»