بنای تاریخی ایاصوفیه در استانبول در هفته‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. شایعاتی وجود دارد که ترکیه تصمیم دارد آن را به عبادتگاه مسلمانان تبدیل کند.
شورای دولتی ترکیه تصمیم خود مبنی بر تعطیل کردن ایاصوفیه به عنوان موزه و بازگشایی احتمالی آن به عنوان مسجد را دوم ژوئیه اعلام خواهد کرد.
شورای دولتی آخرین مرجع رسیدگی به احکام محاکم اداری است.
ایاصوفیه در دوران امپراطوری بیزانس در سال ۵۳۷ میلادی به عنوان کلیسای اسقفی ارتدوکس یونانی ساخته شد. پس از آنکه عثمانی‌ها در سال ۱۴۵۳ استانبول را فتح کردند کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کردند و در سال ۱۹۳۵ پس از اعلام جمهوری در ترکیه، دولت تصمیم گرفت که آن را تبدیل به موزه کند.
بحث و گفتگو در مورد تبدیل این میراث جهانی یونسکو به مسجد سال‌هاست که در جریان است اما خیلی از ناظران بر این باورند که این بار موضوع فرق می‌کند.
سه هفته پیش رجب طیب اردوغان در میان مقامات دولتی و اعضای حزب عدالت و توسعه گفت:" در ایاصوفیه می‌تواند مراسم نماز برگزار شود. مراسم نماز جمعه هم می‌تواند اجرا شود. فقط ملت دین‌دار ما می‌تواند در مورد آن تصمیم بگیرد".
درخواست نه چندان جدید
جناح‌های راست‌گرا چندین دهه است که در تلاش برای تبدیل ایاصوفیه به عبادتگاه مسلمانان هستند.
انجمن جوانان آناتولی در سال‌های اخیر مراسم نماز را در محوطهٔ اطراف موزه و با شعار "زنجیر‌ها باید پاره شود" برگزار کرده است.
ییلدیرای اغور، روزنامه‌نگار روزنامهٔ محافظه‌کاری لیبرال کرار، در ۶ ژوئن نوشت که نماز خواندن مسلمانان در ایاصوفیه "حداقل ۵۵ سال" پیشینه دارد.
اغور می‌گوید: اولین بار که از این موضوع "استفادهٔ سیاسی" شد در سال ۱۹۶۵ بود، زمانی که حزب راستگرای عدالت "در واکنش به سیاست‌های یونان و قبرس" به طور رسمی اعلام کرد که ایاصوفیه باید تبدیل به مسجد شود اما وقتی حزب اسلامگرای عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در سال ۲۰۰۲ به قدرت رسید این موضوع در دستور کار قرار نگرفت.
به تازگی در مارس ۲۰۱۹ این موضوع "جنبهٔ سیاسی" پیدا کرده است و او به اردوغان هشدار می‌دهد که دعوت از نمازگزاران برای پر کردن مسجد آبی در مجاورت ایاصوفیه "نقشه" است.
۲۹ ماه مه، "نماز جمعه" به مناسبت پیروزی استانبول در ایاصوفیه اقامه شد
پشت‌پردهٔ آخرین پیشنهاد چیست؟
جدید‌ترین حدس و گمان‌ها از ۲۹ ماه مه شروع شد، پس از خواندن سورهٔ فتح در "نماز جمعه" که در مراسم بزرگداشت پیروزی عثمانی‌ها در استانبول برگزار شد.
یک سازمان غیر‌دولتی به طور پیگیر در پی تغییر تصمیم دولت مبنی بر تبدیل این بنا به موزه است.
بنا به گزارش روزنامهٔ صباح طرفدار دولت)، همین سازمان غیر‌دولتی در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۰۸، ۲۰۱۲، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ هم تلاش‌های ناموفقی برای جلوگیری از تصویب قانون تبدیل این بنا به موزه کرده است.
البته این درخواست امسال با استقبال گرم مقامات دولتی روبه‌رو شده است.
عبدالخدیر سلوی، روزنامه‌نگار سرشناس روزنامهٔ حریت می‌گوید اردوغان از مقامات حزب عدالت و توسعه خواسته است تا روی " طرح" بازگشایی ایاصوفیه به عنوان عبادتگاه مسلمانان کار کنند.
رجب طیب اردوغان، سیاستمداری ثابت قدم یا دیکتاتور؟
سلوی در تاریخ ۸ ژوئن می‌نویسد:"استنباط من این است که اردوغان تصمیم جدی برای تبدیل ایاصوفیه به عبادتگاهی مثل مسجد دارد".
واکنش‌ها چیست؟
اردوغان تلاش می‌کند تا این حرکت را نوعی خواست و ارادهٔ مردمی نشان دهد و نه تصمیم سیاسی دولت.
منابع رسانه‌ای طرفدار دولت می‌گویند تصمیم شورای شهر در نوامبر ۲۰۱۹، مبنی بر لغو قانون سال ۱۹۴۵ برای تبدیل کلیسای منجی مقدس (خورا) از مسجد به موزه نشان می‌دهد که ایاصوفیه هم به همین سرنوشت دچار خواهد شد.
روزنامهٔ ینی شفق در باره وضعیت ایاصوفیه گزارش داد
آنها همچنین ۱۶ ژوئن گزارش دادند در یک نظر‌سنجی که حزب عدالت و توسعه برگزار کرد و نتیجه‌ٔ آن به اطلاع اردوغان رسیده نشان می‌دهد که تصمیم تبدیل ایاصوفیه به عبادتگاه مسلمانان از حمایت کامل دیگر احزاب برخوردار است.
دولت باحچلی، رهبر حزب حرکت ملی، از متحدان دولت، در ۸ ژوئن گفت:" صدای اذان دوباره در ایاصوفیه طنین‌انداز خواهد شد".
هرچند منتقدان می‌گویند این اقدام تلاش برای انحراف افکار عمومی از مشکلات اقتصادی فزاینده است.
علی بابا‌جان معاون سابق نخست‌وزیر و رهبر حزب دموکراسی و توسعه (دیوا) ، ۹ ژوئن به شبکهٔ خبری فاکس ترکیه گفت:"هر زمان که دولت در برابر مشکلات داخلی کشور در مضیقه قرار می‌گیرد، موضوع ایاصوفیه را مطرح می‌کند... این موضوع در حال حاضر فقط برای پوشش مشکلات دیگر مطرح شده است".
سایت خبری مستقل مدیاسکوپ به سردبیری روشن چکیر می‌گوید: "ایاصوفیه دوباره موضوع روز شده است... و این نشان می‌دهد که دولت در موقعیت سختی قرار دارد که راه‌های دیگری برایش نمانده است".
چکیر می‌گوید دولت به جای بحث در مورد اقتصاد می‌خواهد افکار عمومی را با موضوعی سرگرم کند که می‌داند مخالفتی با آن نخواهند کرد، موضوعی مثل ایاصوفیه.
انجمن آتئیست‌های ترکیه، ۱۰ مه گفت:" اگر ایاصوفیه تبدیل به عبادتگاه شود، یکی دیگر از نشانه‌های سیستم سکولار از بین می‌رود و جمهوری ترکیه بنیاد سکولار خود را از دست می‌دهد".
در خارج ترکیه در این مورد چه نظری دارند؟
یونان که سابقهٔ روابط پر‌تنشی با ترکیه دارد در ۲۹ ماه مه، خواندن آیات قرآنی در ایاصوفیه را " ناپذیرفتنی و جریحه‌دار کردن احساسات دینی مسیحیان جهان" تلقی کرد.
وزیر امور‌خارجهٔ یونان می‌گوید: "ما باز به ترکیه یادآور می‌شویم که به تعهدات بین‌المللی خود پایبند بماند و منافع داخلی و ملی خود را بر محافظت از بنا‌های مهمی مانند ایاصوفیه که میراث جهانی بشری است، ترجیح ندهد".
مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجهٔ ترکیه در پاسخ گفت:"ایاصوفیه در قلمرو ترکیه قرار دارد، ما آن را فتح کرده‌ایم، آنچه در کشور خودمان و با آنچه داریم می‌کنیم، به خودمان مربوط است".
اردوغان هم ۸ ژوئن در واکنش مشابهی در برابر خبرنگار تی‌آر‌تی گفت آنکارا دلیلی نمی‌بیند که از یونان اجازه بگیرد.
کلیسای ارتدوکس روسیه هم مخالفت خود را با تبدیل و تغییر کاربری ایاصوفیه اعلام کرده است.
شبکه‌های خبری ترکیه در هفته‌های اخیر به بحث دربارهٔ آیندهٔ ایاصوفیه پرداخته‌اند
ایاصوفیه یکی از محبوبترین مقاصد گردشگری در سال ۲۰۱۹ بوده است که بنا بر آمار بیش از ۳.۷ میلیون بازدید‌کننده داشته است.
با تغییر نقش آن از موزه به مسجد نگرانی‌هایی در مورد اثر آن بر گردشگری به وجود خواهد آمد، همچنین این تبدیل بر روابط با یونان و سکولاریسم در ترکیه هم بی‌تأثیر نخواهد بود.
اردوغان گفته است پس از تصمیم دولت در ۲ ژوئیه اقدامات لازم انجام خواهد شد.
ناظران تردید دارند که دادگاه تصمیمی خلاف خواست دولت بگیرد و بسیاری معتقدند تصمیم پیشاپیش گرفته شده است.
کمال اوزترک، مدیر سابق خبرگزاری آناتولی، به شبکهٔ خبری هابر‌ترک (خبر ترک) در ۱۴ ژوئن گفت که مقاماتی که با اردوغان ملاقات کرده‌اند گفته‌اند که ایاصوفیه به عبادتگاه مسلمانان تبدیل خواهد شد.
او می‌گوید:" حزب عدالت و توسعه تاکنون به دلیل پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های بین‌المللی دست نگه داشته است. سال‌هاست که ما کاری را که لازم است انجام دهیم انجام نداده‌ایم. اکنون این کار را خواهیم کرد".
