بسیاری از پژوهشگران و جوامع علمی از نتایج کارآزمایی داروی استروئیدی دگزامتازون برای درمان کووید-۱۹ استقبال کرده‌اند؛ به‌ویژه پس از ماه‌ها خبرهای تیر و تار از موج همه‌گیری در گوشه و کنار جهان و افزایش قابل توجه موارد ابتلا و قربانیان که در مسیر صعودی ادامه دارد.
اما نتایج به‌دست آمده، با وجود اینکه هنوز به داوری و بازنگری همه‌جانبه پژوهشگران دیگر نیاز دارد و جزئیات کامل آن منتشر نشده، آن‌قدر قابل اعتماد بوده‌اند که خدمات درمانی بریتانیا آن را به‌عنوان یک روش استاندارد برای موارد شدید ابتلا به کووید-۱۹ در نظر گرفته‌است.
مارتین لاندری از پژوهشگران دانشگاه آکسفورد، و یکی از محققانی که روی این استروئید کار کرده، به نشریه ساینس می‌گوید «خیلی خیلی به‌ندرت پیش می‌آید که شما نتیجه تحقیقاتی را در زمان ناهار اعلام کنید، چند ساعت بعد در زمان صرف چای دارو به سیاست درمانی یک کشور راه بیابد، و احتمالا چند روز دیگر در آخر هفته، به نجات جان مردم بیاید».
دگزامتازون
دگزامتازون (Dexamethasone) از رده کورتیکواستروئیدها است. کورتیکواستروئیدها، استروئیدهایی هستند که در بخش قشری غده فوق کلیوی ساخته می‌شوند. به‌شکل‌های مختلف از جمله قرص و شربت یا برای تزریق مورد استفاده قرار می‌گیرد. عملکرد آن کاهش التهاب است و سیستم ایمنی بدن را نیز تضعیف می‌کند. از جمله برای بیماران دچار آلرژی شدید، برخی بیماری‌های پوستی، بیماری مزمن انسدادی ریه و مجموعا برخی بیماری‌های خود ایمنی تجویز می‌شود.
چرا این نتایج با استقبال گسترده روبه‌رو شده و جزئیاتی که می‌دانیم چیست؟
آزمایش داروهای موجود برای مقابله با کووید-۱۹ تازگی ندارد؛ اتفاقا یکی از مهم‌ترین اقدامات خدمات درمانی و پژوهشگران در گوشه و کنار جهان در ماه‌های گذشته، آزمایش داروهایی هستند که از قبل وجود داشته‌اند.
برای نمونه می‌توان به آزمایش داروی جنجال‌برانگیز ضد مالاریا، داروی ضد آنفلوآنزای آویگان، داروی مقابله با اچ‌آی‌وی، پلاسمای افراد بهبود یافته، یا حتی داروهایی که برای درمان التهاب لوزالمعده استفاده می‌شوند، اشاره کرد.
در عین حال کارآزمایی دوباره دگزامتازون شمار قابل توجهی از بیماران را در بر گرفته که خود اهمیت زیادی دارد؛ ۲۱۰۴ بیمار ۶ میلی‌گرم از دارو را روزی یک بار و برای ۱۰ روز دریافت کرده‌اند. گروه مورد سنجش ۴۳۲۱ بیمار دیگر بودند که با روش‌های استاندارد موجود تحت درمان قرار داشتند.
دگزامتازون شمار درگذشت‌ها در میان افرادی که به دستگاه تنفس مصنوعی وصل هستند را تا یک سوم و افرادی که با روش‌های کمکی فقط اکسیژن دریافت می‌کنند را تا یک پنجم کاهش می‌دهد.
نیک کاماک، از گروه «ولکام» در بریتانیا، خیریه‌ای که از پژوهش‌های علمی پشتیبانی می‌کند، به اسوشیتدپرس گفته «دگزامتازون باید از همین الان در سراسر جهان برای درمان بیماران در شرایط وخیم مورد استفاده قرار گیرد… این دارو بسیار ارزان است، ساختن آن آسان است، می‌توان در مقیاس وسیع تولیدش کرد و میزان کمی از آن برای بیمار کافی‌ست».
نشریه ساینس در گزارشی می‌گوید بسیاری از امیدهای اولیه به دارویی‌هایی بود که مستقیما ویروس را هدف قرار می‌دهند؛ به‌مانند رِمدِسیویر یا داروی ضد مالاریای هیدروکسی کلروکین. اما رایزنی‌های علمی در مورد تاثیر داروهایی که به تضعیف عملکرد سیستم ایمنی می‌پردازند نیز جریان داشت؛ یعنی دارویی مانند دگزامتازون.
چرا تضعیف سیستم ایمنی؟
در روند مقابله با ویروس سیستم ایمنی بدن ممکن است بیش از حد فعال شود، و مرز ظریفی که بین داخل ریه‌ها و بافت پیرامونی وجود دارد را در هم بشکند. نتیجه آن که مایع در کیسک‌های هوایی ریه‌ها جمع می‌شود و دچار «سندرم دیسترس حاد تنفسی» می‌شویم.
اکسیژن در خون کاهش می‌یابد، و دیگر دستگاه‌های بدن با کمبود اکسیژن برای عملکرد کامل خود روبه‌رو می‌شوند. به عبارت ساده‌تر بیمار ممکن است در مایع بدن خود «غرق شود» و جانش را از دست بدهد.
اما تضعیف سیستم ایمنی، ممکن است جلوی مقابله این سیستم علیه ویروس یا عوارض جانبی ویروس را بگیرد و به همین‌دلیل نیز مخالفت‌هایی برای نمونه در آمریکا با تجویز استروئیدها وجود داشت.
در ایران نیز مخالفت‌هایی با استفاده از دارو وجود داشت؛ مسعود مردانی، یک عضو کمیته کشوری پیشگیری از کرونا، در اسفند سال پیش با تاکید بر اینکه دگزامتازون سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند گفته بود «به پزشکان تاکید شده این دارو را برای بیماران مبتلا به کرونا تجویز نکنند».
نتایج فعلی در عین حال حاکی‌ست دگزامتازون به غیر از بیمارانی که در شرایط وخیم قرار دارند و اکسیژن کمکی دریافت می‌کنند، کاربردی ندارد و احتمالا مفید نیست.
البته تحقیقات در مورد استفاده از استروئیدها برای مقابله با پیامدهای ناشی از ویروسها تازگی ندارد. برای نمونه تحقیقات و آزمایش‌هایی که سال‌ها روی این داروها و سینه‌پهلوی ناشی از از ویروسها یا اچ۱ان۱ شده و ده‌ها مورد آن مورد بازنگری قرار گرفته‌است.
نکته مهم دیگر در مورد آزمایش‌های فعلی، آن‌طور که نشریات علمی از جمله ساینس می‌گویند، این است که به جز دگزامتازون، تنها یک داروی دیگر تحت «کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده» قرار گرفته است: یعنی رِمدِسیویر (دارویی که در اردیبهشت ماه نتایج امیدبخشی از آن منتشر شده بود).
کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده بهترین روش علمی برای استناد در نتایج حاصل از کارآزمایی‌های بالینی محسوب می‌شود.
اما تفاوت اینجاست که به نظر می‌رسد تاثیر دگزامتازون ممکن است «قوی‌تر» باشد، هرچند هنوز جزئیات دقیق و کامل منتشر نشده است. رِمدِسیویر که یک داروی ضد ویروس است، شمار روزهای بستری بیماران وخیم را کاهش می‌دهد اما هنوز به‌درستی مشخص نیست به‌طور مستقیم تا چه میزان بر کاهش درگذشت‌ها تاثیر دارد.
با همه این‌ها و با وجود روزنه‌های امید، ما در نهایت برای مقابله همه‌جانبه با ویروس به پیشگیری نیازمندیم. پژوهشگران و همه‌گیرشناس‌ها نیز همچنان در مورد پیامدهای همه‌گیری جهانی فعلی و ادامه روند رو به رشد ابتلا در سراسر جهان هشدار می‌دهند.
دکتر کاترین ریورس از دانشگاه علوم پزشکی جانز هاپکینز آمریکا در حساب کاربری خود در توئیتر نوشته «درمان‌هایی که ممکن است جان بسیاری را نجات دهد، فوق‌العاده هستند. اما آن‌ها روند انتشار و شیوع بیماری را تغییر نمی‌دهند؛ انتشار احتمالی ویروس همان است که بود. تنها چیزی که می‌تواند بالقوه به کاهش شیوع ویروس بیانجامد، یا باید قبل از انتشار ویروس عمل کند یا خیلی خیلی زود در همان اوایل ورود ویروس (به بدن میزبان)».
